વર્ષ-દર વર્ષે ઈ-કચરો સમગ્ર વિશ્વમાં એક મોટી સમસ્યા બની રહ્યો છે. વિશ્વભરમાં માથાદીઠ 8 કિલો ઈ-વેસ્ટ જનરેટ થઈ રહ્યો છે.
મોબાઈલ ફોને સૌથી મોટું અને નાનું અંતર પણ ઘટાડી દીધું છે. દુનિયામાં ભાગ્યે જ કોઈ એવો વ્યક્તિ હશે જે મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ ન કરતો હોય. જો કે તેનાથી લોકોનું કામ ઘણું સરળ બન્યું છે, તો બીજી તરફ તેણે ઘણી સમસ્યાઓ પણ ઊભી કરી છે, જેમાંથી એક છે ઈલેક્ટ્રોનિક વેસ્ટ.
માહિતી અનુસાર, વિશ્વભરમાં 1600 કરોડથી વધુ મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે, જેમાંથી લગભગ એક તૃતીયાંશ એટલે કે 530 કરોડથી વધુ મોબાઈલ ફોન દર વર્ષે કચરામાં ફેંકી દેવામાં આવે છે. ઈન્ટરનેશનલ વેસ્ટ ઈલેક્ટ્રિકલ એન્ડ ઈલેક્ટ્રોનિક ઈક્વિપમેન્ટ ફોરમ (WEEE)ના રિપોર્ટ અનુસાર, જો આ મોબાઈલને એક બીજાની ઉપર મૂકવામાં આવે તો તેમની ઊંચાઈ અંદાજે 50 કિલોમીટર હશે, જે ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશનથી 120 ગણી વધારે હશે. આ રિપોર્ટ અનુસાર દર વર્ષે એક વ્યક્તિ 8 કિલો ઈ-વેસ્ટ જનરેટ કરી રહ્યો છે, જે એક વર્ષમાં 61.3 લાખ ટન થશે.
ઈલેક્ટ્રોનિક કચરો દર વર્ષે વધી રહ્યો છે અને એક મોટી સમસ્યા બની રહી છે.
દર વર્ષે વધતો ઈલેક્ટ્રોનિક કચરો વિશ્વ માટે મોટી સમસ્યા તરીકે ઉભરી રહ્યો છે. આંકડાઓ અનુસાર, વર્ષ 2022માં, સેલ ફોન, ઇલેક્ટ્રિક ટૂથબ્રશ, ટોસ્ટર અને કેમેરા જેવા નાના ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણોમાંથી ઇલેક્ટ્રોનિક કચરાનું કુલ વજન લગભગ 2.45 ટન હતું, જે ગીઝાના પિરામિડના વજન કરતાં ચાર ગણું વધારે છે. આ નાના ઈલેક્ટ્રોનિક ઉત્પાદનો વિશ્વભરના કુલ ઈલેક્ટ્રોનિક કચરામાંથી લગભગ 8 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે.
WEEE સંશોધકોનો અંદાજ છે કે 2021માં 57 મિલિયન ટનથી વધુ ઈલેક્ટ્રોનિક કચરો પેદા થયો હતો. આ બિનઉપયોગી ઈલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણોનું વજન ચીનમાં આવેલી વિશ્વની સૌથી મોટી દિવાલ કરતા પણ વધારે છે.
ગ્લોબલ ઈ-વેસ્ટ મોનિટર દ્વારા 2020માં બહાર પાડવામાં આવેલા રિપોર્ટ અનુસાર, વર્ષ 2019માં લગભગ 54 મિલિયન મેટ્રિક ટન ઈલેક્ટ્રોનિક કચરો પેદા થયો હતો.
ભારતમાં દર વર્ષે આટલો મોટો ઈ-વેસ્ટ પેદા થાય છે.
જો આપણે ઈ-કચરા અંગે ભારતની સ્થિતિ જાણીએ, તો સેન્ટ્રલ પોલ્યુશન કંટ્રોલ બોર્ડ (CPCB) દ્વારા ડિસેમ્બર 2020માં બહાર પાડવામાં આવેલા એક અહેવાલમાં જણાવાયું હતું કે 2019-20માં દેશમાં લગભગ 10.1 લાખ ટન ઈલેક્ટ્રોનિક કચરો પેદા થયો હતો. 2017-18માં આ આંકડો 25,325 ટન હતો. બીજી તરફ, રિપોર્ટમાં એ પણ બહાર આવ્યું છે કે રિસાયક્લિંગને તો છોડો, દેશમાં ઈ-વેસ્ટ પણ મોટી માત્રામાં એકત્ર થતો નથી.
આ કચરામાં રહેલી કિંમતી ધાતુ, જે પુનઃપ્રાપ્ત થઈ શકી હોત, તે નકામી બની જાય છે, જેના કારણે સંસાધનોનો પણ બગાડ થાય છે. જો આપણે વર્ષ 2019માં ઈલેક્ટ્રોનિક કચરાને રિસાઈકલિંગ ન કરવાને કારણે થયેલા નુકસાનની વાત કરીએ તો તે અંદાજે 4.3 લાખ કરોડ રૂપિયા છે, જે વિશ્વના ઘણા દેશોની જીડીપી કરતા વધુ છે.
ઈ-વેસ્ટમાંથી ખતરનાક ગેસ ઉત્પન્ન થાય છે
અહેવાલો અનુસાર, ઈ-વેસ્ટનો કેટલોક ભાગ લેન્ડફિલમાં દટાઈ જાય છે, પરંતુ તે લાંબા સમય સુધી ખતરનાક પ્રદૂષણ ફેલાવવાનું ચાલુ રાખે છે. આ ઉપરાંત ઈલેક્ટ્રિક વેસ્ટના કારણે તાંબુ અને પેલેડિયમ જેવી ધાતુઓ અને ખનિજોનો પણ મોટી માત્રામાં બગાડ થાય છે. આંકડા અનુસાર, 80% ગ્રીનહાઉસ વાયુઓ મોબાઇલ ફોનના ઉત્પાદનમાં સામેલ માઇનિંગ, રિફાઇનિંગ અને પ્રોસેસિંગ દરમિયાન ઉત્સર્જિત થાય છે.
