કાળું નાણું એવું નાણું છે જેના પર ટેક્સ ભરવાનો હોવા છતાં તેની માહિતી સરકારને આપવામાં આવતી નથી. સમાન નાણાંનો ઉપયોગ ઘણી ગુનાહિત પ્રવૃત્તિઓમાં થાય છે.
આપણે કાળા નાણા વિશે ઘણું સાંભળીએ છીએ. પણ કાળું નાણું શું છે? નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ પબ્લિક ફાઇનાન્સ એન્ડ પોલિસી (NIPFP) એ તેને એવા પૈસા તરીકે વ્યાખ્યાયિત કર્યું છે કે જેના પર ટેક્સ ચૂકવવાપાત્ર છે પરંતુ તેના વિશેની માહિતી આવકવેરા વિભાગને આપવામાં આવી નથી. આમ કરીને ટેક્સ બચાવવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવે છે.
દેશમાં કાળાં નાણાંની માત્રાનો અંદાજ કાઢવાનો કોઈ નક્કર માર્ગ નથી. જો કે, કાળી આંખ ચોક્કસપણે અમુક રીતે પ્રક્ષેપિત છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો નાની અર્થવ્યવસ્થામાં મોટી માત્રામાં રોકડ ચલણમાં હોય, તો એવું માનવામાં આવે છે કે ત્યાં સમાંતર અર્થતંત્ર કાર્યરત છે. એ જ રીતે, ઇનપુટ આઉટપુટ રેશિયો પણ કાળા નાણાને શોધવા માટે વપરાય છે. જો કે, આમાંથી કોઈપણ પદ્ધતિ કાળા નાણાંના ચોક્કસ આંકડાઓ પ્રદાન કરતી નથી.
કાળા નાણાંનો ઉપયોગ કાળા નાણાનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે ગુનાહિત પ્રવૃત્તિઓમાં થાય છે. તેમાં અપહરણ, દાણચોરી, શિકાર, ડ્રગ્સ, ગેરકાયદેસર ખાણકામ, છેતરપિંડી અને કૌભાંડોનો સમાવેશ થાય છે. ભ્રષ્ટાચાર, જાહેર અધિકારીઓની લાંચ અને ચોરી વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તેની સીધી અસર સામાન્ય માણસ પર પડી રહી છે. કાળું નાણું પેદા કરવાનું મુખ્ય કારણ ટેક્સ ન ભરવાની ઈચ્છા છે. ઘણીવાર લોકો તેમની આવકમાંથી સરકારને કંઈ આપવા માંગતા નથી. આ માટે તેઓ તેમની આવકનો ઓછો અહેવાલ આપે છે અને કરચોરી કરે છે.
આ પણ વાંચો: દેશી-વિદેશી સહિત બે લાખથી વધુ મુલાકાતીઓએ લીધી મહાત્મા ગાંધી મ્યુઝિયમની મુલાકાત
જેમ આપણે કહ્યું છે કે કાળા નાણાના ચોક્કસ આંકડા શોધવાનો કોઈ ચોક્કસ રસ્તો નથી. જો કે, સમયાંતરે વિવિધ સંસ્થાઓ તેના વિશે અંદાજો જાહેર કરતી રહે છે. બેંક ઓફ ઈટાલીના જણાવ્યા અનુસાર અન્ય દેશોમાં છુપાયેલા કાળા નાણામાંથી 10 લાખ કરોડ રૂપિયા ભારતના છે. આ સિવાય સીબીઆઈના પૂર્વ નિર્દેશકે કહ્યું હતું કે ભારતમાં લગભગ 500 અબજ ડોલરનું કાળું નાણું છે.
કાળા નાણા પર કાર્યવાહી કરવા સરકારો દ્વારા સતત પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે. આ અંગે ભારતમાં કાયદો પણ બનાવવામાં આવ્યો છે. મની લોન્ડરિંગ વિરોધી કાયદો મજબૂત કરવામાં આવ્યો છે અને વધુ સંસ્થાઓને તેના દાયરામાં લાવવામાં આવી છે. ગેરકાયદે નાણાંની માહિતી મેળવવા માટે ભારતે અન્ય ઘણા દેશો સાથે કરારો પણ કર્યા છે. કાળાં નાણાંને રોકવા માટે સરકારે મની લોન્ડરિંગ એક્ટ 2002માં ફેરફાર કર્યા છે.
