Shivangee R Khabari Gujarat
દેવી શક્તિની ઉપાસના માટે વપરાતો જ્યોત ઉત્પન્ન કરનાર એજન્ટ “ગરબો” એ ગુજરાતની ગૌરવપૂર્ણ ઓળખ છે. “ગરબો” શબ્દ “ગર્ભદીપ” પરથી આવ્યો છે. 17મી સદીથી ગુજરાતમાં ગરબા-ગરબીઓ રચાઈ રહી છે. આ સદીના ભક્ત વલ્લભ ભટ્ટે શક્તિ-ભક્તિના ગરબા રચીને ગુજરાતના “ગરબો”ને લોકપ્રિય બનાવ્યા.
નવરાત્રિની શક્તિ પૂજા એ ભારતમાં ખૂબ જ જૂની અને વિશેષ પરંપરા છે, અને ગુજરાત રાજ્યમાં તેમની પૂજા કરવાની એક વિશેષ રીત છે જેને ‘ગરબો’ કહેવાય છે. નવરાત્રિ દરમિયાન, લોકો ખાસ સ્થળોએ અથવા તેમના પડોશમાં સજાવટ કરવા અને મજેદાર ગીતો ગાવા માટે ભેગા થાય છે. તેઓ વર્તુળો બનાવે છે અને નૃત્ય કરે છે અને સાથે ગાય છે, સુંદર સંગીત અને તાલ બનાવે છે.
‘ગરબો’ શબ્દ ‘ગર્ભદીપ’ શબ્દ પરથી આવ્યો છે, જેનો અર્થ થાય છે ખાસ વાસણની અંદર મૂકેલો દીવો. આ વાસણને ‘ગરબો’ કહે છે. મહિલાઓ આ ઘડાની આસપાસ વર્તુળમાં નૃત્ય કરે છે અને માતાજીની પૂજા કરવા ગીતો ગાય છે. કેટલાક સ્થળોએ, તેઓ માતાજી માટે ‘ગરબી’ નામનું લાકડાનું ખાસ મંદિર પણ ધરાવે છે.
ગરબી નામનું એક ગીત છે જે પુરુષો માંડવી નામની વિશિષ્ટ જગ્યાની આસપાસ ગાય છે. દયારામ કૃષ્ણને ખૂબ ચાહતા હતા અને બધા તેના વિશે જાણે છે. સામાન્ય રીતે, સ્ત્રીઓ ગરબા ગાય છે અને પુરુષો ગરબી ગાય છે. ગરબો અથવા ગરબી એક વિશિષ્ટ પ્રકારનું લોકગીત છે. તે દેવી કેટલી અદભૂત અને શક્તિશાળી છે તે વિશે વાત કરે છે. ‘ગરબા’ શબ્દનો સૌથી પહેલો ઉલ્લેખ નરસિંહ મહેતા દ્વારા લખાયેલા ગીતમાં છે.
લોકો લાકડીઓ કે ભાલા વડે નૃત્ય કરે છે. મેર લોકોનું તાંડવ નામનું નૃત્ય છે જે ઉગ્ર છે અને તેઓ ખાસ ડ્રમ અને ટ્રમ્પેટનો ઉપયોગ કરે છે. લાકડી વડે રમાતા એક પ્રકારનું નૃત્ય ‘ગેર’ કહેવાય છે. અન્ય પ્રકારનાં નૃત્યો પણ છે જેમ કે પિંડીબંધ, શ્રાંખલિકા અને લતારસકા. જ્યારે તેઓ આ નૃત્ય કરે છે ત્યારે લોકો ગાર્બો તરીકે ઓળખાતા ખાસ હેડગિયર પણ પહેરે છે. આ બધા નૃત્યો સૌરાષ્ટ્ર-કચ્છ પ્રદેશમાં ભળે છે, તેથી લોકો તેને ‘રાસ-ગરબા’ કહે છે. જયમલ પરમાર નામના વિદ્વાને રાસ-ગરબાના વિવિધ સ્વરૂપો દર્શાવતું ‘અપના રાસ ગરબા’ નામનું પુસ્તક લખ્યું છે.
જરાતમાં લોકોની શેરી-ગરબા કરવાની રીત ઘણી બદલાઈ ગઈ છે. આજકાલ, સ્ત્રીઓ હવે તેમના માથા પર પરંપરાગત ગરબો પહેરતી નથી. તેના બદલે, તેઓ કેસેટ અને માઇક્રોફોન પર રેકોર્ડ કરેલ ગાર્બો સાંભળે છે. પાર્ટીઓમાં વેસ્ટર્ન ઈન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ અને મૂવી સ્ટાઈલના લાઉડ મ્યુઝિકમાં ડ્રમ સાથે ગરબા ગાવાની ખાસ અનુભૂતિ થઈ રહી છે. ગરબા જૂના જમાના કરતા વધુ કોમર્શિયલ અને અલગ બન્યા છે. પરંતુ આજે પણ ઘણાં વિવિધ પ્રકારના ગરબો માણવામાં આવે છે, અને તે ગર્વ લેવા જેવી બાબત છે.
આ પણ વાંચો : https://khabrimedia.com/proud-moment-for-gujarat/
એક પ્રાચીન ગરબો પ્રસ્તુત કરું છું.
સોના વાટકડી રે કેસર ઘોળ્યાં, વાલમિયા,
લીલો છે રંગનો છોડ, રંગમાં રોળ્યાં, વાલમિયા.
નાક પરમાણ રે નથડી સોઇં, વાલમિયા,
ટીલડીની બબ્બે જોડ્ય, રંગમાં રોળ્યાં, વાલમિયા.
પગ પરમાણે રે કડલાં સોઇં, વાલમિયા,
કાંબિયુંની બબ્બે જોડ્ય, રંગમાં રોળ્યાં, વાલમિયા.
કેડ પરમાણે રે ઘાઘરો સોઇં, વાલમિયા,
ઓઢણીની બબ્બે જોડ્ય, રંગમાં રોળ્યાં, વાલમિયા.
હાથ પરમાણે રે ચૂડલા સોઇં, વાલમિયા,
ગૂજરીની બબ્બે જોડ્ય, રંગમાં રોળ્યાં, વાલમિયા.
ડોક પરમાણે રે ઝરમર સોઇં, વાલમિયા,
તુળસીની બબ્બે જોડ્ય, રંગમાં રોળ્યાં, વાલમિયા.
કાન પરમાણ રે ઠોળીયાં સોઇં, વાલમિયા,
વેળિયાંની બબ્બે જોડ્ય, રંગમાં રોળ્યાં, વાલમિયા.
