ભારતના 14 રાજ્યોમાં 26 નાયબ મુખ્યમંત્રીઓ છે. સૌથી વધુ સંખ્યા આંધ્રપ્રદેશમાં છે. અહીં પાંચ નેતાઓને નાયબ મુખ્યમંત્રી પદ આપવામાં આવ્યું છે.
બિહારમાં બે દિવસ પહેલા મહાગઠબંધનની સરકાર પડી અને નવી એનડીએ ગઠબંધન સરકાર રચાઈ. ભારતીય જનતા પાર્ટીના બે નેતાઓ સમ્રાટ ચૌધરી અને વિજય સિંહાએ નાયબ મુખ્યમંત્રી તરીકે શપથ લીધા.
આ રીતે, હવે ભારતના 14 રાજ્યોમાં કુલ 26 નાયબ મુખ્યમંત્રી છે. સૌથી વધુ સંખ્યા આંધ્રપ્રદેશમાં છે. અહીં પાંચ નેતાઓને નાયબ મુખ્યમંત્રી પદ આપવામાં આવ્યું છે. કેટલાક રાજ્યોમાં 2 નાયબ મુખ્યમંત્રી છે અને કેટલાક રાજ્યોમાં 1 નાયબ મુખ્યમંત્રી છે.
નવાઈની વાત એ છે કે બંધારણમાં ક્યાંય એવું નથી કહેવામાં આવ્યું કે કોઈપણ રાજ્યમાં નાયબ મુખ્યમંત્રી અથવા નાયબ વડાપ્રધાન પદ હોવું ફરજિયાત છે. એટલું જ નહીં, બંધારણમાં આ પદો વિશે કંઈ જ કહેવામાં આવ્યું નથી.
આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઊભો થાય છે કે જ્યારે બંધારણમાં આ પદનો ઉલ્લેખ નથી તો પછી તમામ રાજ્યોમાં ડેપ્યુટી સીએમ બનાવવાની દોડ શા માટે છે?
દેશના બંધારણમાં ડેપ્યુટી સીએમ પદનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી.
સુપ્રીમ કોર્ટના એડવોકેટ વિરાગ ગુપ્તાએ કહ્યું કે, દેશના બંધારણમાં કલમ 164માં રાજ્યોના મુખ્યમંત્રીઓ અને મંત્રીઓને લઈને જોગવાઈ છે. પરંતુ નાયબ મુખ્યમંત્રી વિશે કંઈ કહેવામાં આવ્યું નથી. આ પોસ્ટનો પણ ક્યાંય ઉલ્લેખ નથી.
હવે સમજો નાયબ મુખ્યમંત્રી કેમ બનાવવામાં આવે છે, 3 મુદ્દામાં
વાસ્તવમાં, કોઈપણ રાજ્યમાં નાયબ મુખ્યમંત્રી કોઈ પણ કામ માટે જવાબદાર નથી હોતા જે તેમને જ કરવાનું હોય છે. રાજ્ય સરકારનું નેતૃત્વ મુખ્યમંત્રીના હાથમાં છે. નાયબ મુખ્યપ્રધાનનું પદ માત્ર એક પ્રતિકાત્મક પદ છે, જેનું નિર્માણ એટલા માટે કરવામાં આવ્યું છે કે દરેકને ખબર પડે કે આ પદનો નેતા જે તે રાજ્યમાં નંબર-2નો દરજ્જો ધરાવે છે.
આ સિવાય જ્ઞાતિના સમીકરણો ઉકેલવા માટે ઘણી વખત એક-બે નાયબ મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવે છે. ઘણા રાજ્યોમાં, ફક્ત એક નેતાને સંતુષ્ટ કરવા માટે, તેને નાયબ મુખ્યમંત્રી પદ આપવામાં આવે છે.
આ પણ વાંચો : બજેટ પહેલા મોદી સરકારની મોટી ભેટ, સસ્તા થશે સ્માર્ટફોન
જો સાદી ભાષામાં સમજીએ તો કોઈપણ રાજ્યના નાયબ મુખ્યમંત્રીનું પદ જે તે પક્ષ માટે મહત્ત્વનું હોઈ શકે છે, પરંતુ આ પદ કોઈપણ રાજ્યમાં હોય કે ન હોય તેનાથી બહુ ફરક પડતો નથી.
- પાર્ટીની અંદરના મતભેદોને સમાપ્ત કરવા માટે પણ આ પોસ્ટનો ઉપયોગ
ઘણી વખત પક્ષો પોતાની અંદર ચાલી રહેલા મતભેદોને ઘટાડવા અથવા શાંત કરવા માટે પણ આ શબ્દનો ઉપયોગ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે કર્ણાટક વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ જ જુઓ. કર્ણાટકમાં કોંગ્રેસનો વિજય થયો હતો. પરંતુ આ પછી રાહુલ ગાંધી સામે સૌથી મોટો પડકાર બે વરિષ્ઠ નેતાઓ સિદ્ધારમૈયા અને ડીકે શિવકુમાર વચ્ચે સંતુલન સાધવાનો હતો.
ખબરી ગુજરાતની WhatsApp Channelમાં જોડાવા માટે અહીં ટચ કરો
જાતિ સંતુલન જાળવવા માટે પદનો ઉપયોગ
તાજેતરમાં મધ્યપ્રદેશ, છત્તીસગઢ અને રાજસ્થાનમાં વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી. જેમાં ભાજપનો વિજય થયો હતો. ત્રણેય રાજ્યોમાં બે-બે નાયબ મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવ્યા છે. મધ્યપ્રદેશના આ બે નાયબ મુખ્યમંત્રીઓમાંથી એક બ્રાહ્મણ જાતિના છે અને બીજા SC સમુદાયના છે. જ્યારે મુખ્યમંત્રી પોતે ઓબીસી સમુદાયના છે.
એ જ રીતે રાજસ્થાનમાં ભારતીય જનતા પાર્ટીએ એક બ્રાહ્મણને સીએમ પદ આપ્યું હતું, જ્યારે નાયબ મુખ્યમંત્રીનું પદ એક રાજપૂત અને દલિત સમુદાયના નેતાને આપવામાં આવ્યું હતું.
ગઠબંધન સરકારમાં ડેપ્યુટી સીએમનું પદ ખૂબ મહત્વનું છે.
કોઈપણ રાજ્યમાં જ્યારે ગઠબંધન સરકાર સત્તામાં આવે છે ત્યારે આ પદ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે. જો સાદી ભાષામાં સમજીએ તો, જ્યારે બે અલગ-અલગ પક્ષો એક સાથે આવે છે અને સરકાર બનાવે છે, ત્યારે એક પક્ષના નેતાને મુખ્યમંત્રી બનાવવામાં આવે છે અને બીજા પક્ષના નેતાને નાયબ મુખ્યમંત્રી પદ આપવામાં આવે છે.
ખબરી ગુજરાતના Facebook પેજને ફોલો કરવા અહીં ટચ કરો
આનાથી બંને પક્ષોના સૌથી અગ્રણી નેતાઓ કોણ છે અને બંને પક્ષો સરકારમાં સમાન ભાગીદાર છે તે સમજવામાં સરળતા રહે છે.
