ભારતમાં બંધારણ લાગુ થયા બાદથી, લોકસભા અને વિધાનસભા માટે લગભગ 400 ચૂંટણીઓ યોજાઈ છે, પરંતુ આ પ્રથમ વખત હશે જ્યારે ભારતમાં લગભગ 100 કરોડ મતદારો તેમની સરકારને એક સાથે પસંદ કરશે.
ખબરી ગુજરાતની WhatsApp Channelમાં જોડાવા માટે અહીં ટચ કરો
ખબરી ગુજરાતના Facebook પેજને ફોલો કરવા અહીં ટચ કરો
ભારતીય લોકશાહીના સૌથી મોટા તહેવાર સામાન્ય ચૂંટણી 2024નો ગણગણાટ તેજ થઈ ગયો છે. જો બધું બરાબર રહ્યું તો 18મી લોકસભાની ચૂંટણીની જાહેરાત 17 માર્ચ સુધીમાં થઈ શકે છે. ચૂંટણી પંચ યુદ્ધના ધોરણે ચૂંટણીની તૈયારીમાં વ્યસ્ત છે.
ભારતમાં બંધારણ લાગુ થયા બાદથી, લોકસભા અને વિધાનસભા માટે લગભગ 400 ચૂંટણીઓ યોજાઈ છે, પરંતુ આ પ્રથમ વખત હશે જ્યારે ભારતમાં લગભગ 100 કરોડ મતદારો તેમની સરકારને એક સાથે પસંદ કરશે.
લોકસભાની 543 બેઠકો માટે 7 તબક્કામાં ચૂંટણી થવાની ધારણા છે. કયા તબક્કામાં અને ક્યારે ચૂંટણી યોજાશે તે ચૂંટણી પંચ નક્કી કરે છે.
ભારતના બંધારણ હેઠળ ચૂંટણી આયોગને ચૂંટણી કરાવવાની સંપૂર્ણ જવાબદારી છે. તેથી જ ચૂંટણી પંચને ચૂંટણી પંચ પણ કહેવામાં આવે છે.
- ભારતમાં પ્રથમ ચૂંટણી ક્યારે યોજાઈ હતી?
25 ઓક્ટોબર 1951ના રોજ સ્વતંત્ર ભારતમાં પ્રથમ વખત ચૂંટણી યોજાઈ હતી. આ ચૂંટણી રાજ્ય અને કેન્દ્રની સત્તા પસંદ કરવા માટે કરવામાં આવી હતી. ચૂંટણી 4 મહિનામાં પૂર્ણ થઈ ગઈ. તે સમયે સુકુમાર સેન મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર હતા.
પ્રથમ ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ અને કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી વચ્ચે મુખ્ય મુકાબલો હતો. સામ્યવાદીઓએ વિદેશ નીતિ અને તેલ કરારને મુખ્ય મુદ્દાઓ બનાવ્યા હતા. જો કે કોંગ્રેસ સરકાર બનાવવામાં સફળ રહી હતી.
- કોણ ચૂંટણી લડી શકે છે, મતદારોના અધિકારો શું છે?
ભારતમાં મતદાન કરવાનો અને ચૂંટણી લડવાનો અધિકાર તમામ નાગરિકોને આપવામાં આવ્યો છે. જો કે, તેમાં કેટલાક નિયમો અને શરતો ચોક્કસપણે ઉમેરવામાં આવી છે.
ચૂંટણી પંચના નિયમો અનુસાર, 18 વર્ષ અને તેથી વધુ ઉંમરના ભારતીયો મતદાન કરવા માટે પાત્ર છે. 1989 થી, ફક્ત 21 વર્ષ અને તેથી વધુ ઉંમરના નાગરિકોને જ આ અધિકાર હતો.
જો આપણે ચૂંટણી લડવાની વાત કરીએ તો, 25 વર્ષ અને તેથી વધુ ઉંમરના ભારતીયોને ચૂંટણી લડવા માટે લાયક ગણવામાં આવે છે. જો કે ચૂંટણી લડનાર ઉમેદવારને કોઈપણ સંજોગોમાં 2 વર્ષથી વધુની સજા થઈ હોય તો તે ચૂંટણી લડી શકશે નહીં.
- દરેક નાગરિક માટે મતદાન કરવું શા માટે મહત્વનું છે?
લોકશાહીનો પાયો તેના નાગરિકો પર જ ટકે છે. મતદાનનો અધિકાર માત્ર લોકશાહીને મજબૂત કરવાનું કામ કરે છે. જો મતદાન પ્રણાલી સમાપ્ત થઈ જશે તો લોકશાહીનું કોઈ મહત્વ રહેશે નહીં.
- દર 5 વર્ષે તમને કોઈપણ તાલમેલ વિના તમારો અવાજ ઉઠાવવાની તક મળે છે.
- તમારો મત તમારા અને તમારા આસપાસના વિસ્તારોના મુદ્દાઓ નક્કી કરે છે.
- વોટિંગમાં ખર્ચવામાં આવેલા પૈસાનો અમુક હિસ્સો તમારો પણ છે, તેથી વોટ આપવો જરૂરી છે.
- તમારો મત સરકારને જવાબદાર બનાવે છે. જો તેને ખબર પડે કે કોઈ ચોક્કસ વ્યક્તિ/સમુદાય મતદાન નથી કરતું, તો તે તેના પ્રત્યે બેજવાબદાર બની જાય છે.
- ભારતમાં ચૂંટણીની તારીખ કેવી રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે?
આ એક મોટો પ્રશ્ન છે કે ભારતમાં ચૂંટણીની તારીખ કેવી રીતે નક્કી થાય છે? ચાલો સમજીએ કે આ પણ પોઈન્ટ મુજબની છે-
- પંચ સૌથી પહેલા એ જુએ છે કે લોકસભા અને વિધાનસભાનો કાર્યકાળ ક્યારે પૂરો થઈ રહ્યો છે.
પછી તે સંકળાયેલા સંસાધનોનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને જુએ છે કે અહીં નિષ્પક્ષ ચૂંટણીઓ યોજવી કેટલી સરળ છે.
- આ પછી તારીખ નક્કી કરવા માટે 6 પરિબળોને ધ્યાનમાં લેવામાં આવે છે. આ પરિબળો છે- હવામાન પરિસ્થિતિઓ, કૃષિ ચક્ર, શાળાની પરીક્ષાઓ, ધાર્મિક અને સામાજિક તહેવારો અને કાયદો અને વ્યવસ્થા.
- મતદાન ક્યાં અને કેવી રીતે થશે તે કોણ ફાઇનલ કરે છે?
મતદાનનું સ્થળ અને સમય નક્કી કરવાનો અધિકાર ચૂંટણી પંચને છે. 1951ના લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમમાં મતદાન મથકો અંગેની જોગવાઈઓ કરવામાં આવી છે. કમિશન આ જોગવાઈ અનુસાર નિર્ણયો લે છે.
નિયમો અનુસાર પોલિંગ બૂથ માત્ર સરકારી ઓફિસ કે સ્કૂલમાં જ બનાવી શકાય છે. કમિશન નિરીક્ષકો અને સ્થાનિક અધિકારીઓ તેને ચિહ્નિત કરે છે.
જ્યારે વસ્તીમાં ફેરફાર થાય છે ત્યારે ચૂંટણી પંચ પણ સમયાંતરે નવી માર્ગદર્શિકા બહાર પાડે છે.
- આદર્શ આચાર સંહિતાના નિયમ શું છે?
તે એક ચૂંટણી માર્ગદર્શિકા છે, જેનો ઉપયોગ સૌપ્રથમવાર 1960માં કેરળની ચૂંટણી દરમિયાન કરવામાં આવ્યો હતો. ચૂંટણી પંચ આદર્શ આચાર સંહિતા લાગુ કરે છે. આ હેઠળ, આયોગને સખત નિર્ણયો લેવા માટે અધિકૃત છે.
આદર્શ આચાર સંહિતાના કારણે ચૂંટણી વચ્ચે કોઈ કોર્ટ કે એજન્સી પંચના કામમાં દખલ કરી શકે નહીં. આ સમયગાળા દરમિયાન, કમિશનના વડા સૌથી શક્તિશાળી છે.
- ઉમેદવારની પસંદગી અને પ્રતીકની ફાળવણી કેવી રીતે થાય છે?
ચૂંટણીમાં બે પ્રકારના ઉમેદવારો હોય છે. પ્રથમ, પક્ષના ઉમેદવાર અને બીજા, અપક્ષ ઉમેદવાર. માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષ સંબંધિત બેઠક પરથી તેના ઉમેદવારનું નામ જાહેર કરે છે. આ પાર્ટી ઉમેદવાર કહેવાય. જે ઉમેદવારો કોઈપણ પક્ષના નથી તેમને અપક્ષ ઉમેદવારો કહેવામાં આવે છે.
રાજકીય પક્ષો તેમના ઉમેદવારોને ફોર્મ-B સબમિટ કરે છે, જેના આધારે ચૂંટણી પંચ પક્ષના ઉમેદવારને સંબંધિત પક્ષનું ચિહ્ન પ્રદાન કરે છે.
